Gazeta Polska, nr 22/46, 2.06.1994 r.
Kierujący resortem bezpieczeństwa komuniści wiele uwagi poświęcali zawsze „właściwemu procesowi” werbowania konfidentów; Już pierwsza, tajna tymczasowa Instrukcja „O pozyskaniu, pracy i ewidencji agenturalno-informacyjnej sieci”, podpisana 13 lutego 1945 r. w Lublinie przez ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza, podaje szczegóły, w jaki sposób dobierać kandydata do zwerbowania i jakimi metodami skłonić go do współpracy. Kolejne instrukcje i zarządzenia ministra spraw wewnętrznych coraz dokładniej opisywały modelowy werbunek agenta przez funkcjonariusza operacyjnego. Wreszcie, w 1970 roku, wydano ponad stustronicowy tajny spec. znaczenia materiał szkoleniowy pt. „Omówienie instrukcji o pracy operacyjnej SB”. Mówi on m.in. o wyborze kandydatów do werbowania oraz o samym momencie pozyskania.
Wspomnianą na wstępie instrukcję z 1945 r. „Gazeta Polska” drukowała w obszernych fragmentach w numerze 2 z ub. roku. Dziś przypominamy tę jej część, która daje wskazówki dotyczące werbunku:
„Mając zezwolenie na zwerbowanie jednego z członków rozpracowanej organizacji, ostatni zostaje ściśle tajnie zatrzymany i przyprowadzony na wcześniej przygotowane mieszkanie, dla odbycia z nim rozmowy. Z początku, proponuje się zatrzymanemu opowiedzieć o sobie wszystko dokładnie, o swoich krewnych i znajomych. Jeśli zatrzymany sam otwarcie przyzna się do przynależności do wrogiej nam grupy, czy organizacji i opowie o działalności swoich współdziałaczy, to operacyjny pracownik spisuje protokół jego zeznań w charakterek a następnie proponuje mu współpracę z nami, co potwierdza się zobowiązaniem.
W przypadku, gdy zatrzymany nie opowie o swej przynależności do wrogiej nam organizacji, wtedy prac. oper. ustnie przedstawia parę faktów, wykazujących jego. wrogą działalność, mówiąc przy tym, że wszystko o nim wiemy, proponuje mu być otwartym i samemu wszystko opowiedzieć. Przy pozytywnym wyniku, z zeznań takich spisuje się protokół, następnie proponuje się współpracę z nami, co także potwierdza się zobowiązaniem. Jeżeli natomiast zatrzymany nie jest szczerym i nie chce mówić z nami o swej wrogiej działalności, to takiego się aresztuje i prowadzi przeciwko niemu śledztwo”.
Instrukcja nr 012/53 „O pracy aparatu bezpieczeństwa z siecią agenturalną” zalecała, by „nie zezwalać na samodzielne dokonywanie werbunków niedoświadczonym pracownikom operacyjnym. Pracownicy z krótkim stażem winni być obecni przy niektórych werbunkach i dopiero w następnym etapie mogą być dopuszczeni do samodzielnego werbunku przy doborze kandydata, co do którego istnieje pewność, że zgodzi się na werbunek”.
Materiał szkoleniowy z 1970 r. instruował, że Służbie Bezpieczeństwa chodzi o pozyskiwanie do współpracy „takich ludzi, którzy by mogli sprostać realizacji stawianych im zadań, tj. ludzi z inicjatywą, zdrowym rozsądkiem, odpornych na trudności, umiejących nawiązywać kontakty z innymi, posiadających umiejętność zachowywania się w różnych sytuacjach”. Oto, jak należało przygotować się do zwerbowania upatrzonego kandydata:
„Analiza osobowości kandydata powinna być przeprowadzona pod kątem wyodrębnienia wszystkich cech osobowości przemawiających za wyrażeniem zgody na współpracę oraz tych, które mogą utrudniać podjęcie takiej decyzji Nie chodzi tu tylko o mechaniczne wyselekcjonowanie cech pozytywnych i negatywnych warunkujących wyrażenie zgody na współpracę, ale przede wszystkim o dokonanie analizy właściwości psychicznych kandydata pod kątem roli, jaką mogą odegrać w trakcie kształtowania się u niego decyzji o podjęciu współpracy. (…)
Proces pozyskania wymaga indywidualnego ‘potraktowania zarówno, jeżeli chodzi o treść rozmowy, jak i taktykę jej przeprowadzenia. Należy tu uwzględnić konkretne okoliczności i osobę kandydata. Przeprowadzając pozyskanie należy przede wszystkim dążyć do wytworzenia atmosfery sprzyjającej szczerości i aktywności kandydata w rozmowie. Temat rozmowy i sposób jej prowadzenia powinien zmierzać w kierunku zbadania chęci kandydata do dzielenia się z nami posiadanymi informacjami oraz wysondowania jego poglądów i ocen w stosunku do ludzi czy działalności, o której mówi. W tej fazie rozmowy należy zwrócić baczną uwagę na ewentualne wahania i wątpliwości kandydata, przytoczyć odpowiednie argumenty, których użycie uznano za celowe na podstawie dotychczasowej rozmowy oraz analizy informacji zebranych o kandydacie. Jeżeli w wyniku naszej argumentacji stwierdzimy możliwość pozyskania kandydata, należy wówczas przedstawić mu propozycję współpracy.
W przypadku, gdy kandydat będzie unikał wypowiedzi informujących i stwierdzimy w toku rozmowy jego niechęć do podtrzymania kontaktów ze Służbą Bezpieczeństwa, wówczas należy zachować ostrożność w stawianiu propozycji współpracy. W tego rodzaju sytuacji wskazane jest dążenie do zapewnienia dalszych spotkań z kandydatem, zakładając stopniowe pozyskanie. Jeżeli z przebiegu rozmowy wynika, że kandydat chętnie udziela nam informacji, jednak nie tych dla otrzymania których chcemy go pozyskać, ale można liczyć, że w przyszłości, gdy nabierze zaufania do Służby Bezpieczeństwa, będzie przekazywał potrzebne wiadomości – należy zastosować pozyskanie pozornie dla innego celu. W tym przypadku właściwy cel pozyskania należy przedstawić w późniejszym okresie, gdy stwierdzimy gotowość kandydata do współpracy także i w tym zakresie.
Wymogi formalne związane z pobraniem od tajnego współpracownika zobowiązania o współpracy i zachowania tajemnicy powinny być w zasadzie dopełniane na spotkaniu, na którym kandydat wyraził zgodę na współpracę. Od żądania napisania zobowiązania można odstąpić, albo przełożyć na późniejszy czas, jeżeli pobranie zobowiązania mogłoby ujemnie wpłynąć na stosunek tajnego współpracownika do współpracy; nie dotyczy to jednak kandydata pozyskiwanego na podstawie materiałów obciążających lub kompromitujących. Wstępna decyzja w tym zakresie winna być w miarę możliwości podjęta w toku prac przygotowawczych do pozyskania i uzgodnienia z bezpośrednim przełożonym.
Przy pozyskaniu tajnego współpracownika w oparciu o motywy poczucia bezpieczeństwa, zasadnicze znaczenie posiada przekonanie kandydata, że Służba Bezpieczeństwa dysponuje wystarczającym materiałem dla pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub skompromitowania. Materiały obciążające lub kompromitujące powinny być w procesie pozyskania przedstawione w taki sposób, aby nie spowodować ujawnienia źródeł informacji, z których materiały te uzyskano.
Proces pozyskania powinien w zasadzie być zakończony przyjęciem od tajnego współpracownika informacji, wstępnym pouczeniem o zakresie działania i sposobie postępowania oraz zleceniem odpowiedniego zadania. Wstępne pouczenie nowo pozyskanego tajnego współpracownika powinno wynikać z sytuacji operacyjnej, uzyskanych informacji oraz jego wyjaśnień i zawierać m.in. sposób postępowania tajnego współpracownika w związku z przewidywanymi dla niego zadaniami, opracowywania uzyskanych informacji, utrzymywania łączności. Zakres i treść zadania należy powiązać z treścią uzyskanych informacji w toku pozyskania oraz dostosować do stopnia zaufania, jakim darzymy tajnego współpracownika.” opr. AG
Trzy czerwcowe zwycięstwa
Opracowanie: Wiesław Norman – Solidarność RI, kombatant antykomunistyczny opozycji (nr leg. 264 z roku 2015), założyciel Wolni i Solidarni Kornela Morawieckiego Region Częstochowski, Śląski i Małopolski.