W czasach kiedy prawo było narzucane przez władców i dyktatorów miała ono zawsze na celu ochronę wolności klas panujących i ich przywilejów. Działo się tak i dzieje do dzisiaj nawet przy tworzeniu się nowego pojęcia państwa i jego elementów.
Istota prawa była zawsze rozumiana w społeczeństwach bez względu na ich ustrój jako zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa. Praworządność natomiast określa się jako stan faktyczny w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te przez organy państwa, jak i jego obywateli ściśle przestrzegane.
Jednak współczesne pojęcie prawa było i jest pojęciem wieloznacznym co oznacza iż, każdy kto tego słowa używa po dzień dzisiejszy nie będzie miał tego samego na myśli.
Jednak 3750 lat temu jeden z ówczesnych, jak ich określono władców świata, Hammurabi, władca Babilonu. Postanowił jako jeden z pierwszych usankcjonować normy moralne i zwyczajowe swego narodu. Dając im w ten sposób pierwszy zapis prawa.
Prawo to określone jest w historii bardziej jako „kodeks Hammurabiego”.
Okazało się to iż jest to jeden z pierwszych, jak nie pierwszych, aktów prawnych których celem było stworzenie podstaw funkcjonowania państwa i zapewnienia jego obywatelom bezpieczeństwa i praworządności.
Kodeks Hammurabiego miał charakter kazuistyczny. System kar oparty był na zasadzie talionu tzn. zasadzie „oko za oko ząb za ząb”.
Jednak dotyczy to osób klasy panującej a więc jak jest to określone w kodeksie obywateli państwa. Przepisy kodeksu zawierają także zasady kar odzwierciedlających.
Znaczy to iż np. iż za uderzenie ojca odcinano synowi rękę którą uderzył (przejęte prawo współcześnie przez islam dotyczące kary za złodziejstwo).
Kodeks Hammurabiego to jednak nie tylko kary i ostrzeżenia, ale i zapis obowiązków Państwa, jego urzędników i obywateli w stosunkach wzajemnych dla dobra ich istnienia.
Kodeks ten zawiera, jako jeden z pierwszych na świcie podstawy prawa handlowego, rodzinnego, socjalnego, oraz co jest bardzo interesujące i wręcz zaskakujące, pierwsze prawa kobiet.
Teks kodeksu składa się z około 282 artykułów obejmujących wszystkie ówczesne dziedziny życia społeczeństwa Babilony.
Zawiera on także prolog jak i epilog.
Słowa te zapisane można by śmiało traktować jako pierwszą preambule.
„wtedy to (mnie), Hammurabiego, księcia pobożnego , wielbiącego bogów, aby sprawiedliwość w kraju zaprowadzić, aby złych i nikczemnych wytracić, aby silny słabego nie krzywdził, aby jak słońce dla czarnogłowych wzejść i kraj opromieni, aby o pomyślność ludu troszczyć się imieniem moim nazwali (…) Jam jest pasterzem troskliwym którego berło jest prawomocne (…) aby silny słabego nie krzywdził, aby sierocie i wdowie oddana została sprawiedliwość, aby prawo kraju ukierunkować, aby wyroki kraju słusznie rozstrzygane były, aby pokrzywdzonemu oddano sprawiedliwość. Słowa me cenne na stali mej zapisane i przed posągiem mym król prawa trwale ją ustanowiłem.
Stąd też teks kodeksu jest wyryty na słupie z diorytu pismem klinowym.
(Oryginał znajduje się w muzeum w Paryżu)
Wgłębiając się w tekst można stwierdzić iż jego twórca jako jeden z nielicznych stworzył prawny podział władzy. Na władze ustawodawczą którą sprawował monarcha, wykonawczą którą sprawowali urzędnicy państwowi i administracji oraz włączeni do nich kapłani i kapłanki. Stworzył także podstawy do niezależnego i nie zawisłego sądownictwa. Świadectwem takiego działania jest antyków 110 który nakładał zakaz przebywania i otwierania oberży przez kapłanów i kapłanki zamieszkujących poza klasztorem pod kara śmierci. Artykuł ten nakazywał na nich obowiązek życia w czystości i zgodnie z religijnym prawem.
Takie zachowanie wymuszało godnie życie i poszanowanie dla prawa na pozostałych obywatelach.
W kodeksie znajdziemy również zarys prawa budowlanego i odpowiedzialności za wykonaną prace przez rzemieślników wraz z cennikiem opłat. Zawierają to artykuły od 228 do 278. Oprawach i obowiązkach sędziego oraz karach związanych z łamaniem prawa przez niego Zawarte są w artykule 5 kodeksu.
Za złamanie prawa przez sędziego artykuł ten wymierzał karę pozbawienia wykonywania Zawodu dożywotnio oraz wysokie grzywny. Kodeks także przewidywał kary za świętokradztwo, kradzież mienia państwowego, krzywoprzysięstwo i fałszywe zeznania. Określał on także obowiąsk8i obywateli związane ze zgłaszaniem miejsca przebywania poszukiwanych przestępców i prawa ich zatrzymywania. W prawie Hammurabiego znajdziemy podstawy kodeksu postępowania karnego i prawa do obrony (art. 13), znajduje się tam również (art. 14) zapiski na temat kary za porywanie dzieci.
Wiele z tamtych zapisków zawiera również obowiązki państwa wobec obywateli, którzy Stali się ofiarami przestępstw. Dotyczy to szczególnie wypłat z funduszów państwowych, odszkodowania za utracone mienie w przypadku nie wykrycia sprawcy.
Spoczywał także na państwie obowiązek wypłaty odszkodowania za śmierć osoby bliskiej w wyniku przestępstwa, wykupu żołnierzy z niewoli, którzy znaleźli się tam w wyniku działań wojennych, przepisy dotyczące służby wojskowej oraz związane z tym uregulowania prawne. Prawo to uwzględniło również sieroty, wdowy po byłych żołnierzach i opiekę państwa nad nimi.
Kodeks ten stworzył pierwsze zapisy prawa rodzinnego i socjalnego.
Porównując ówczesny kodeks z prawem dzisiejszym w wielu przypadkach nasuwa się refleksja.
Które prawo było lepsze? Przejrzyste? Bardziej zrozumiałe dla obywateli?
Należało by pamiętać iż w dobie globalizacji coraz częściej zapomina się o prawach jednostki a prawo nadal stanowi o przywilejach kas posiadających.
Taką sytuacje przewidział już współczesnym świecie Emanuel Kant który pisał „ (,.)z trzech form rządu- autokracji, arystokraci i demokracji- demokracja jest najbardziej zbliżona do despotyzmu, ponieważ ustanawia władze wykonawczą przez którą wszyscy obywatele mogą decydować o jednostce a nawet przeciwko niej bez jej zgody (…) ”
Należało by pamiętać o tym iż pierwowzór prawa jakim był kodeks Hammurabiego dał początek faktycznej nauce o jego istocie przejętą wielokrotnie przez filozofie byłej i współczesnej europy.
Idea wolności jednostki, praw socjalnych które kształtowane były przez ostatnie 250 lat istnienia europy, celem stworzenia bezpieczeństwa, okazały się istnieć o wiele wcześniej niż sama cywilizacja europejska.
Korzystanie z tych praw dla nas było by bardziej korzystne a niżeli czerpanie wzorców z hegemonów świata.
Jarosław Praclewski